تخفیف مجازات و تحولات آن از منظر قانون مجازات اسلامی 1392

چکیده
مسائل جزائی بخش مهمی از حقوق کشورهای جهان را تشکیل می‌دهد. در این مسائل بعد از اصل برائت که باید در مورد متهمان به‌طورکلی موردتوجه قرار گیرد، اعمال موارد مربوط به تخفیف مجازات و یا تبدیل مجازات است که به‌نوعی باید با شأن و منزلت متهم و جرم ارتکابی وی مطابقت داشته باشد، در بحث تخفیف مجازات این مسئله مهم است که در صورت وجود عوامل مختلف از قبیل موقعیت اجتماعی، همکاری با دادگاه، سوابق کیفری و ... مجازات مرتکب را به نحوی مورد تخفیف قرارداد تا متهم بتواند با به دست آوردن فرصت دیگر آینده موفقی در زندگی خود داشته باشد. به نظر می‌رسد که قانون مجازات اسلامی 1392 با رویکرد بهتری نسبت به قانون مجازات اسلامی 1370 مسئله تخفیف مجازات را موردبررسی قرار داده و در این زمینه به حقوق کشورهای اروپایی نزدیک‌تر شده است در تقسیم‌بندی قانون مجازات اسلامی به حدود ودیات و قصاص و تعزیرات و با توجه به تعاریف این واژه‌ها مشخص می‌شود که در مباحث مربوط به حدود ودیات و قصاص امکان اعمال تخفیفات جهت سبک کردن مجازات متهم وجود ندارد، بلکه در تعزیرات ممکن است با درخواست وی و شرایط مندرج در متن قانون بتوان تخفیف مناسبی به نام‌برده اعطا کرد. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در طی مواد 37، 38 و 39 خود به‌طور مشروح موارد مربوط به تخفیف مجازات و معافیت از آن را بیان نموده و نیز در ماده 19 طی یک اقدام ابتکاری و ابداعی مجازات تعزیری را به هشت درجه تقسیم نموده است و در ماده 37 آن، مقدار تقلیل حبس را به میزان یک تا سه درجه از مجازات مندرج دربند 37 و دربندهای ب، پ و ت آن موارد تبدیل مصادره اموال به جزای عمومی و نیز انفصال دائم از خدمت به انفصال موقت و نیز تقلیل سایر مجازات تعزیری را بیان نموده و آن را مشروط کرده است. همچنین در ماده 39 آن قانون ازجمله اقدامات قانونی صدور حکم به معافیت از کیفر را به قضات محترم مجاز دانسته که خود نوعی اقدام نوین در سیاست کیفری جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد که این قانون در این مواد مربوط به تخفیف مجازات متأثر از حقوق جزای فرانسه و انگلیس بوده و قانون‌گذار ایران دریچه‌های نوینی از مجازات و مباحث مربوط به آن را با نگاه به حقوق کشورهای اروپایی پایه‌گذاری کرده است.

واژگان کلیدی: قانون مجازات اسلامی، تعزیر، دیه، تخفیف مجازات.


فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده 1
مقدمه 2
الف) بیان مسئله 2
ب) پیشینه پژوهش 4
ج) پرسش‌های اصلی پژوهش 5
د) فرضیه‌ها 5
ه‍) اهمیت و ضرورت پژوهش 5
و) روش تحقیق 5
ز) ساماندهی تحقیق 6
فصل اوّل: کلیات (مفاهیم، مبانی و تاریخچه)
1 ـ 1 ـ جرم....................................................................................................................................................8
1 ـ 1 ـ 1 ـ تعریف لغوی جرم 8
1 ـ 1 ـ 2 ـ تعریف اصطلاحی جرم 8
1 ـ 1 ـ 3 ـ جرم در اصطلاح قانون 8
1 ـ 2 ـ حقوق جزا 8
1 ـ 3 ـ مجازات 9
1 ـ 4 ـ تعریف مجازات از دیدگاه حقوقدانان 9
1 ـ 5 ـ انواع مجازات 10
1 ـ 5 ـ 1 ـ انواع مجازات اصلی 10
1 ـ 5 ـ 1 ـ 1 ـ حدّ 10
1 ـ 5 ـ 1 ـ 2 ـ قصاص 11
1 ـ 5 ـ 1 ـ 3 ـ دیه 12
1 ـ 5 ـ 1 ـ 4 ـ تعزیر 13
1 ـ 5 ـ 2 ـ مجازات تبعی 18
1 ـ 5 ـ 3 ـ مجازات تکمیلی 19
1 ـ 5 ـ 3 ـ 1 ـ شرایط مجازات تکمیلی 19
1 ـ 6 ـ مفهوم اصل فردی کردن مجازات 20
1 ـ 7 ـ ویژگی‌ها و خصوصیات مجازات 20
1 ـ 8 ـ اصول حاکم بر مجازات 21
1 ـ 9 ـ اهداف مجازات 22
1 ـ 10 ـ تخفیف 24
1 ـ 11 ـ تخفیف مجازات 24
1 ـ 11 ـ 1 ـ مبانی تخفیف مجازات 25
1 ـ 11 ـ 2 ـ تخفیف مجازات و معافیت از آن 25
1 ـ 11 ـ 3 ـ علل تخفیف مجازات 26
1 ـ 11 ـ 4 ـ هدف از تخفیف مجازات 27
1 ـ 11 ـ 5 ـ بررسی تخفیف مجازات ازلحاظ سیر تاریخی و تقنینی 27
فصل دوم: تخفیف مجازات در قانون مجازات اسلامی 1370، 1375 و قوانین مرتبط دیگر
2 ـ 1 ـ معاذیر قانونی (تخفیف قانونی) ..........................................................................................................37
2 ـ 2 ـ تقسیمات معاذیر قانونی 37
2 ـ 3 ـ برخی مصادیق معاذیر قانونی 39
2 ـ 4 ـ ویژگی معاذیر قانونی 39
2 ـ 5 ـ تفاوت معاذیر قانونی معاف کننده از مجازات با علل مانع مسئولیت کیفری 40
2 ـ 6 ـ تخفیف قضائی 40
2 ـ 7 ـ مجازات مشمول ماده 22 41
2 ـ 8 ـ موارد تخفیف قضائی 45
2 ـ 8 ـ 1 ـ کیفیات باعث ارفاق دادگاه 46
2 ـ 8 ـ 2 ـ جهات تخفیف مجازات 47
2 ـ 9 ـ نحوه اعمال تخفیف مجازات 49
2 ـ 10 ـ تبدیل مجازات و رابطه آن با مجازات 50
2 ـ 11 ـ موارد خاص تبدیل مجازات 51
2 ـ 12 ـ دادرسی مربوط به تخفیف یا تبدیل مجازات 53
2 ـ 13 ـ سایر جهات مؤثر در تخفیف مجازات 54
2 ـ 14 ـ اختیارات دادگاه در مورد اعمال تخفیف مجازات 54
2 ـ 14 ـ 1 ـ جهات تخفیف مجازات در شرایط تعدد جرم 54
2 ـ 14 ـ 2 ـ‌ جهات متعدد برای تخفیف 55
2 ـ 14 ـ 3 ـ میزان تخفیف مجازات 55
2 ـ 14 ـ 4 ـ قلمرو اعمال کیفیات مخففه 56
2 ـ 15 ـ تخفیف مجازات در قوانین دیگر غیر از قانون مجازات اسلامی 1370،1375 56
2 ـ 15 ـ 1 ـ مواد مربوط به قانون جرائم نیروهای مسلح 57
2 ـ 15 ـ 2 ـ مواد مربوط به قانون برنامه توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران 57
فصل سوم :تخفیف مجازات در قانون مجازات اسلامي 1392
3 ـ 1 ـ مواد قانونی مربوط به تخفیف مجازات 60
3 ـ 2 ـ جهات تخفيف مجازات در قانون مجازات اسلامي 1392 62
3 ـ 3 ـ آثار اعمال کیفیات مخففه 66
3 ـ 4 ـ تخفیف مجازات و معافیت از آن 68
3 ـ 5 ـ شرح مواد مربوط به تخفیف مجازات در قانون مجازات اسلامی 1392 69
3 ـ 6 ـ مهم‌ترین نکات کیفیات مخففه قضایی بر مبنای مواد 37-39 ق.م.ا: 89
3 ـ 7 ـ امکان معافیت با اختیار قاضی در مجازات‌های تعزیری درجه 7 و 8 90
3-8- تخفيف مجازات در شرايط تكرار جرم 91
3-9-تخفيف مجازات در شرايط تعدد جرم 91
3 ـ 10 ـ انواع مجازات‌های جایگزین حبس در قانون مجازات اسلامی 1392 91
3 ـ 11 ـ شرایط عمومی اعمال مجازات‌های جایگزین حبس 92
3 ـ 12 ـ موارد ممنوعيت اعمال مجازات‌های جایگزین زندان 93
3 ـ 13 ـ مجازات‌های جایگزین حبس در قانون مجازات اسلامی 1392 93
3 ـ 14 ـ تبدیل مجازات در قانون مجازات اسلامی 1392 96
3 ـ 15 ـ دامنه ماده 38 قانون مجازات اسلامی بر اساس نوع مجازات و واکنشهای اجتماعی 98
3 ـ 16 ـ تخفیف مجازات در سایر قوانین 98
3 ـ 17 ـ آثار اعمال کیفیات مخففه ..............................................................................................................105
3 ـ 18 ـ کیفیات مخففه قضایی 106
3 ـ 19 ـ از زندان تا کیفر زدایی 108
نتیجه‌گیری 115
پیشنهاد‌ها 117
منابع 119
چکیده انگلیسی 121